Zaczarowana gra
W polskich opracowaniach dotyczących literatury fantastycznej Smuszkiewicza zazwyczaj brak. Autorzy nieodmiennie powołują się na Ryszarda Handke, Stanisława Lema i Andrzeja Zgorzelskiego, którzy mają w literaturze przedmiotu status klasyków i prekursorów. Późniejsza od ich książek praca Smuszkiewicza nie bywa raczej cytowana. Możliwe, że pojawiła się za późno, by zostać zaliczoną do klasyki, nie wnosi też wiele do badań nad ciągle nierozwiązanym problemem dotyczącym statusu fantastyki. Niemniej jednak, Zaczarowana gra zasługuje na uwagę.
Książka jest pracą stricte historycznoliteracką. Smuszkiewicz kreśli tło, jakim jest historia fantastyki naukowej na świecie, by następnie pokazać jak wyglądał początek i rozwój gatunku na gruncie polskim. Jest w tym bardzo staranny, opisuje książki dziś już zapomniane, które nie przetrwały próby czasu. Umieszcza ją w kontekście historycznym, literackim i filozoficznym, pokazuje, jak polska fantastyka zmieniała się na tle światowych nurtów.
Smuszkiewicz doszukuje się korzeni polskiej fantastyki naukowej w XVIII-wiecznej powieści Michała Dymitra Krajewskiego Wojciech Zdarzyński, pokazującej pierwszą w historii polskiej literatury podróż w kosmos – na księżyc. Kolejne przykłady prekursorów polskiej s-f pokazują, że choć nie mieliśmy przed Lemem pisarzy (może poza Żuławskim), którzy weszli do światowej klasyki, to jednak polska literatura fantastyczno-naukowa rozwijała się przez wiele lat i była dość różnorodna. Znajdowały się wśród niej zarówno dzieła wtórne i nieodznaczające się wielką wartością literacką, jak i wybitne. Kilka opisywanych przez Smuszkiewicza książek być może wartych jest przypomnienia, a być może naukowej analizy z innej perspektywy.
Zaczarowana gra została wydana w 1982 roku. To dopiero początek gwałtownego rozwoju polskiej fantastyki, nie tylko naukowej. Nic więc dziwnego, że praca Smuszkiewicza zdezaktualizowała się, nie dziwi też, że autor skupia się tylko na jednym podgatunku fantastyki, jakim jest science-fiction. Świadomość istnienia większej ilości odmian gatunkowych pojawiła się w Polsce później. Nie należy też szukać w Zaczarowanej grze informacji o fantasy, mimo że kilka opisywanych przez autora książek spokojnie mogłoby mieć status prekusorów tego gatunku.
Praca Smuszkiewicza rzeczowo i wyczerpująco podchodzi do tematu. Powinna zainteresować zarówno badaczy, jak i koneserów tego typu literatury.
każdego, kto chciałby dowiedzieć się więcej na temat korzeni polskiej science-ficion.
Antoni Smuszkiewicz
Zaczarowana gra. Zarys dziejów polskiej fantastyki naukowej
Poznań 1982
(a. łagan)